Kalendarium historyczne 12 IX – 18 IX

12 IX 2018 r. – ŚRODA

• 1515 – Biskup wrocławski Jan Thurzo podpisał w Krakowie, w imieniu księcia legnickiego Fryderyka II jego układ małżeński z królewną Elżbietą Jagiellonką. Ślub odbył się we Wrocławiu 25 listopada tego samego roku.
• 1635 – W Sztumskiej Wsi zawarto rozejm polsko-szwedzki, przedłużający i zmieniający postanowienia rozejmu w Altmarku (Starym Targu), zawartego 26 września1629 roku po zakończeniu tzw. wojny o ujście Wisły.
• 1637 – W kościele św. Jana w Warszawie król Władysław IV Waza poślubił Cecylię Renatę Habsburżankę.
• 1642 – Wojna trzydziestoletnia: żołnierze austriaccy spalili zamek w Jędrzychowie na Dolnym Śląsku.
• 1699 – Zgodnie z postanowieniami pokoju w Karłowicach komisarze polscy z generałem artylerii konnej Marcinem Kątskim na czele przejęli od ostatniego tureckiego baszy Kamieńca Podolskiego klucze do miasta i zamku.
• 1733 – Stanisław Leszczyński został wybrany na króla Polski.
• 1831 – Powstanie listopadowe: nierozstrzygnięta bitwa pod Kockiem.
• 1917 – Powstała Rada Regencyjna Królestwa Polskiego.
• 1929 – W Wielkopolskiej Wytwórni Samolotów „Samolot” w Poznaniu wybuchł pożar, którego przyczyny nie udało się ustalić. Zniszczeniu uległy hale fabryczne, 10 gotowych samolotów oraz nowo sprowadzone urządzenia do produkcji.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • Na rynku w Końskich Niemcy rozstrzelali 22 Żydów.
  • Odbyła się konferencja najwyższych dostojników III Rzeszy w Jełowej pod Opolem, na której zapadły pierwsze decyzje dotyczące podbitych ziem polskich oraz przeznaczenia Legionu Ukraińskiego.
  • Zbrodnia w Szczucinie na 40 polskich jeńcach.
  • Zwycięstwo Niemców w bitwie pod Brwinowem.
  • Zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Kałuszynem.
• 1941 – W Dołhem w dawnym powiecie stryjskim województwa stanisłowawskiego oddział Sicherheitsdienst rozstrzelał 120 Żydów.
• 1942:
  • Zakończyła się trwająca od 5 września operacja wysiedlenia (tzw. „Wielka Szpera”) z łódzkiego getta 15 681 „osób nienadających się do pracy” (dzieci do 10. roku życia, starców, osób chorych). W jej trakcie na miejscu zamordowano około 600 osób. Getto z pozostałymi ponad 70 tys. mieszkańców stało się wielkim obozem pracy. Zamknięto szkoły i szpitale.
  • Zakończyły się trwające od 22 lipca codzienne transporty z Umschlagplatz Żydów z getta warszawskiego do (w większości przypadków) obozu zagłady w Treblince. (Ostatni pociąg w trakcie wielkiej akcji wysiedleńczej z żydowskimi policjantami i członkami ich rodzin odjechał do Treblinki 21 września).
• 1943:
  • W nocy z 12 na 13 września pod Gołębiem (powiat puławski) partyzanci z Batalionów Chłopskich wysadzili niemiecki pociąg z transportem amunicji.
  • W Skorczycach na Lubelszczyźnie Niemcy zamordowali 17 mężczyzn.
• 1944:
  • 43. dzień powstania warszawskiego: próby zdobycia Czerniakowa przez Niemców.
  • Pod Ewiną w powiecie radomszczańskim 3 brygady Armii Ludowej stoczyły bitwę z oddziałami niemieckimi w sile 6 tysięcy żołnierzy, zakończoną przebiciem się partyzantów.

13 IX 2018 r. – CZWARTEK

• 1195 – Nad Mozgawą w Małopolsce została stoczona jedna z najkrwawszych bitew okresu rozbicia dzielnicowego pomiędzy oddziałami Mieszka III Starego i wojewody krakowskiego Mikołaja.
• 1309 – W Myśliborzu krzyżacy zawarli układ z Brandenburgią, na mocy którego zakupili za 10 tysięcy grzywien fikcyjne prawa do Pomorza Gdańskiego, uzyskane przez Brandenburgię od króla Węgier i Czech oraz tytularnego króla Polski Wacława III.
• 1353 – Nowe Miasto Lubawskie uzyskało prawa miejskie.
• 1406 – We Wrocławiu doszło do buntu mieszczaństwa.
• 1431 – Wojna polsko-krzyżacka: zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Dąbkami.
• 1433 – Wojna polsko-krzyżacka: w zdobytym przez wojska polsko-czeskie zamku w Jasińcu podpisano rozejm z zakonem krzyżackim, który obowiązywał do Bożego Narodzenia.
• 1443 – Koniecpol uzyskał prawa miejskie.
• 1506 – Zygmunt I Stary został obrany przez litewską radę wielkoksiążęcą na wielkiego księcia litewskiego.
• 1637 – Cecylia Renata Habsburżanka, poślubiona dzień wcześniej żona króla Władysława IV Wazy, została koronowana w kościele św. Jana w Warszawie na królową Polski.
• 1732 – Rosja, Austria i Prusy zawarły Traktat Loewenwolda (tzw. przymierze trzech czarnych orłów), dotyczący sukcesji tronu polskiego po oczekiwanej wkrótce śmierci ciężko chorego króla Augusta II Mocnego.
• 1764 – Stanisław August Poniatowski podpisał pacta conventa dotyczące osobistych zobowiązań króla.
• 1769 – Konfederacja barska: zwycięstwo wojsk rosyjskich w bitwie pod Orzechowem.
• 1866 – Józef Dietl został prezydentem Krakowa.
• 1900 – Cesarz Austrii Franciszek Józef I zagroził deputacji polskiej utratą autonomii Galicji w razie dalszych roszczeń niepodległościowych.
• 1902 – Sąd polubowny rozstrzygnął na rzecz Austrii spór z Węgrami o Morskie Oko.
• 1921 – Upadł pierwszy rząd Wincentego Witosa.
• 1925 – Otwarto port lotniczy Łódź-Lublinek.
• 1926 – Minister Komunikacji Paweł Romocki podpisał ze stocznią Stocznią Cesarską w Gdańsku umowę na budowę dwóch statków pasażersko-salonowych, późniejszych SS Gdynia i SS Gdańsk.
• 1934 – Polska wypowiedziała tzw. mały traktat wersalski.
• 1936 – W rozegranym w Warszawie towarzyskim meczu piłkarskim reprezentacja Polski zremisowała z Niemcami 1:1.
• 1938 – Prezydent RP Ignacy Mościcki rozwiązał Sejm i Senat.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • Bombardowanie Frampola.
  • Pociąg z 75 tonami złota z rezerw Banku Polskiego przekroczył granicę polsko-rumuńską w Śniatyniu. Ładunek poprzez Konstancę, Stambuł i Bejrut dotarł 5 października do francuskiego Tulonu.
  • Polskie trałowce ustawiły zagrodę minową na południe od Helu.
  • Stoczono bitwy pod Krzywczą, Mińskiem Mazowieckim i Sochaczewem.
  • W Cecylówce Głowaczowskiej w powiecie kozienickim Niemcy zamordowali 54 mężczyzn.
  • W nocy z 13 na 14 września w Zambrowie Niemcy zamordowali 200 polskich jeńców.
  • Zajęcie Stryja przez Ukraińców.
  • Z więzienia w Brześciu nad Bugiem został zwolniony jeden z przywódców Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów Stepan Bandera, odbywający wyrok dożywotniego pozbawienia wolności za współudział w zamachu na ministra spraw wewnętrznych Bronisława Pierackiego w 1934 roku.
• 1944:
  • 44. dzień powstania warszawskiego: po raz pierwszy od początku powstania samoloty radzieckie dokonały zrzutów broni i żywności nad terenem Śródmieścia. Niemcy wysadzili mosty na Wiśle.
  • Armia Czerwona zajęła Łomżę.
  • Zakończyła się bitwa pod Ewiną (powiat radomszczański) między 3. Brygadą Armii Ludowej a przeważającymi oddziałami niemieckimi.

14 IX 2018 r. –  PIĄTEK

• 1309 – Malborski zamek został siedzibą wielkiego mistrza, a Malbork stolicą zakonu krzyżackiego.
• 1557 – W Poswolu został zawarty układ między Polską, Litwą i zakonem kawalerów mieczowych skierowany przeciwko Wielkiemu Księstwu Moskiewskiemu.
• 1660 – IV wojna polsko-rosyjska: rozpoczęła się bitwa pod Lubarem.
• 1763 – Na Śląsku władze pruskie wprowadziły ustawy germanizacyjne.
• 1769:
  • Kilkadziesiąt osób zostało zabitych lub ciężko zranionych podczas uroczystości odpustowych w Wielkim Tarpnie (dziś osiedle Grudziądza) w wyniku napaścihuzarów pruskich, którzy przybyli z Prabut w celu werbowania ochotników do wojska.
  • Konfederacja barska: stoczono bitwę pod Radominem.
• 1788 – W Warszawie odsłonięto pomnik Jana III Sobieskiego.
• 1897 – Rozpoczęto wydobycie w KWK „Chwałowice” (jako „Donnersmarck-Grube”) w Rybniku.
• 1900 – W okolicach Krosna przeprowadzono manewry wojskowe z udziałem cesarza Austrii Franciszka Józefa I.
• 1903 – Rozpoczęto budowę kościoła pod wezwaniem św. Antoniego Padewskiego w Rybniku.
• 1913 – Odbył się ingres arcybiskupa metropolity warszawskiego Aleksandra Kakowskiego do archikatedry św. Jana Chrzciciela w Warszawie.
• 1922 – W Poznaniu założono Wielkopolski Klub Bokserski.
• 1923 – Zainaugurował działalność Teatr Nowy (obecnie im. Tadeusza Łomnickiego) w Poznaniu.
• 1929 – Utworzono Centrolew.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • Na cmentarzu żydowskim w Aleksandrowie Łódzkim Niemcy rozstrzelali 5 Polaków i 26 Żydów.
  • Wehrmacht zajął Gdynię, Konin i Włocławek.
  • Zakończyła się obrona Przemyśla.
  • Zamknęło się niemieckie okrążenie wokół Warszawy.
  • Zwycięstwo wojsk polskich w bitwie pod Boratyczami.
• 1940 – Premiera filmu Złota Maska w reżyserii Jana Fethke.
• 1944:
  • 45. dzień powstania warszawskiego: oddziały niemieckie natarły na Górny Czerniaków.
  • Oddziały Armii Czerwonej wraz z 1. Dywizją Piechoty im. Tadeusza Kościuszki zdobyły warszawską Pragę, wypierając z niej wojska niemieckie.
• 1953 – Przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie rozpoczął się pokazowy proces biskupa kieleckiego Czesława Kaczmarka i czterech osób z jego kurii.

15 IX 2018 r. – SOBOTA

• 1339 – Zakończył się polsko-krzyżacki proces warszawski.
• 1454 – Król Kazimierz IV Jagiellończyk wydał wymuszony przez szlachtę wielkopolską przywilej cerekwicki.
• 1463 – Wojna trzynastoletnia: w bitwie na Zalewie Wiślanym flota gdańsko-elbląska (25 okrętów) rozbiła flotę krzyżacką (44 okręty).
• 1618 – Powódź w Grudziądzu.
• 1697 – W katedrze wawelskiej odbyła się koronacja Augusta II Mocnego na króla Polski.
• 1719 – Poświęcono kościół św. Jerzego w Gliwicach-Ostropie.
• 1761 – Wojna siedmioletnia: zwycięstwo wojsk pruskich nad rosyjskimi w bitwie pod Gostyniem.
• 1769 – Porażka Konfederatów barskich w bitwie pod Łomazami.
• 1793:
  • Rozwiązano Konfederację targowicką.
  • Zawiązano Konfederację grodzieńską.
• 1820 – W Krakowie rozpoczęto usypywanie Kopca Kościuszki.
• 1883 – Ukazało się pierwsze wydanie czasopisma „Proletariat”.
• 1887 – Otwarto Wielką Synagogę w Gdańsku.
• 1914 – I wojna światowa: zwycięstwo wojsk niemieckich nad rosyjskimi w bitwie nad jeziorami mazurskimi (8-15 września).
• 1926 – Uruchomiono rozgłośnię radiową w Wolnym Mieście Gdańsku.
• 1935:
  • Odbyły się wybory do Senatu RP.
  • Transatlantyk MS Piłsudski wypłynął w swój dziewiczy rejs do Nowego Jorku.
  • W rozegranym we Wrocławiu towarzyskim meczu piłkarskim Niemcy pokonały Polskę 1:0.
  • W Warszawie rozpoczęły się balonowe zawody o Puchar Gordona Bennetta, zakończone trzecim w historii zwycięstwem polskiej załogi (Zbigniew Burzyński i Władysław Wysocki), dzięki czemu Polska otrzymała trofeum na stałe.
• 1938 – Premiera komedii filmowej Paweł i Gaweł w reżyserii Mieczysława Krawicza.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • Hans Frank został mianowany szefem wyższego zarządu cywilnego okupowanych ziem polskich przy naczelnym dowództwie Wehrmachtu Ober-Ost.
  • Niemcy przeprowadzili pierwszą zbiorową egzekucję w okupowanych Chojnicach.
  • W Cechówce (dziś część Sulejówka) Niemcy zamordowali około 100 mieszkańców.
  • Wehrmacht zajął Białystok i Przemyśl.
• 1944 – 46. dzień powstania warszawskiego: po ciężkich walkach Niemcy zdobyli Sielce (na Mokotowie). Polacy najsilniej bronili Śródmieścia, Żoliborza i częściowo Mokotowa.

16 IX 2018 r. – NIEDZIELA

• 1497 – Darłowo zostało zalane przez tsunami wywołane eksplozją metanu uwolnionego z dna morskiego.
• 1620 – Pod Cecorą rozpoczęła się bitwa wojsk polskich dowodzonych przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego z Turkami.
• 1644:
  • Król Władysław IV Waza wraz z kilkoma senatorami podjął decyzję o przekazaniu Rosji granicznego grodu Trubeck, który traktat polanowski z 1634 roku przyznawał Litwie.
  • Pożar strawił większą część Kostrzyna.
• 1655 – Potop szwedzki: zwycięstwo wojsk szwedzkich w bitwie pod Żarnowem, które umożliwiło im zajęcie Małopolski.
• 1658 – Została zawarta unia hadziacka między Rzecząpospolitą a Hetmanatem.
• 1668 – Król Polski Jan II Kazimierz Waza abdykował i w kwietniu następnego roku wyjechał do Francji.
• 1863 – Powstanie styczniowe: zwycięstwo wojsk rosyjskich w II bitwie pod Małogoszczem.
• 1877 – W Gietrzwałdzie miało miejsce ostatnie objawienie Matki Boskiej.
• 1902 – Ze Szwajcarii do Polski przybyli pierwsi saletyni.
• 1920 – Wojna polsko-bolszewicka: stoczono bitwę pod Dytiatynem zwaną polskimi Termopilami.
• 1922 – Otwarto linię kolejową Reda-Hel.
• 1928 – Feliks Więcek wygrał 1. Tour de Pologne.
• 1930 – Na rozkaz premiera marszałka Józefa Piłsudskiego rozpoczęła się pacyfikacja Małopolski Wschodniej, wywołana akcjami sabotażowymi i terrorystycznymi Ukraińskiej Organizacji Wojskowej.
• 1934:
  • Dar Pomorza wypłynął w rejs dookoła świata.
  • Pilot Jerzy Bajan i mechanik Gustaw Pokrzywka wygrali na samolocie RWD-9 odbywające się w Warszawie międzynarodowe zawody lotnicze Challenge 1934.
• 1937 – Premiera filmu Znachor w reżyserii Michała Waszyńskiego.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • Funkcjonariusze niemieckich Einsatzgruppen rozpoczęli masakrę przemyskich Żydów, w wyniku której w dniach 16-19 września zginęło 500-600 osób.
  • Rano samoloty niemieckie zrzuciły na Warszawę ulotki wzywające do poddania miasta. Na skrzyżowaniu ulic Podskarbińskiej i Grochowskiej pojawili się niemieccy parlamentariusze z pismem do dowódcy obrony miasta, w którym żądali kapitulacji. Gen. dyw. Juliusz Rómmel odmówił, wskutek czego rozpoczął się huraganowy ostrzał artyleryjski połączony z nalotami bombowymi.
  • Wojska niemieckie zajęły Kutno, Łowicz i Zamość.
  • W wyniku niemieckich bombardowań zamilkły rozgłośnie Polskiego Radia w Wilnie i Baranowiczach.
  • Zakończyła się zwycięska bitwa pod Jaworowem.
  • Zakończyła się obrona Sochaczewa.
• 1942 – W Kiełczygłowie pod Łodzią Niemcy dokonali publicznej egzekucji 10 Polaków przywiezionych z więzienia policyjnego w Radogoszczu.
• 1944 – 47. dzień powstania warszawskiego: Śródmieście znajdowało się pod ciężkim ogniem artyleryjskim.

17 IX 2018 r. – PONIEDZIAŁEK

• 1374 – Król Ludwik Węgierski wydał przywilej koszycki dla polskiej szlachty.
• 1446 – Król Polski i wielki książę litewski Kazimierz IV Jagiellończyk wydał akt regulujący stosunki polsko-litewskie na zasadzie równorzędności.
• 1462 – Wojna trzynastoletnia: zwycięstwo wojsk polskich nad krzyżackimi w bitwie pod Świecinem.
• 1590 – Król Zygmunt III Waza przyznał Lidzie prawo magdeburskie i herb.
• 1635 – Jakub Zadzik został mianowany biskupem krakowskim.
• 1794 – Insurekcja kościuszkowska: zwycięstwo wojsk rosyjskich w bitwie pod Krupczycami.
• 1894 – Feliks Szlachtowski został prezydentem Krakowa.
• 1914 – I wojna światowa: wojska rosyjskie rozpoczęły pierwsze oblężenie twierdzy Przemyśl.
• 1924 – Utworzono Korpus Ochrony Pogranicza.
• 1931:
  • Rozpoczęto seryjną produkcję samolotu Lublin R.XIII.
  • W Stoczni Gdynia odbyło się wodowanie pierwszej samodzielnie zaprojektowanej i wykonanej jednostki – stalowej motorówki Samarytanka.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • O świcie rozpoczęła się agresja ZSRR na Polskę.
  • Około 11:00 w wyniku niemieckiego ostrzału artyleryjskiego wybuchł pożar Zamku Królewskiego w Warszawie.
  • Prezydent Ignacy Mościcki, Naczelny Wódz marszałek Polski Edward Śmigły-Rydz i premier Felicjan Sławoj Składkowski wraz z rządem przekroczyli w późnych godzinach wieczornych granicę z Rumunią, gdzie zostali internowani.
  • Wycofaniem wojsk polskich zakończyła się obrona twierdzy brzeskiej (14-17 września).
  • Żandarmeria polowa Wermachtu dokonała na cmentarzu prawosławnym w Terespolu mordu na ok. 60 polskich jeńcach.
• 1940 – Ok. 300 więźniów z Pawiaka zostało rozstrzelanych w Palmirach.
• 1942 – Niemcy wywieźli ok. 2,3 tys. Żydów roku z Sokala (obecnie Ukraina) do obozu śmierci w Bełżcu. Około 160 osób zabito na miejscu.
• 1944 – 48. dzień powstania warszawskiego: walki na Czerniakowie trwające od 13 września stawały się coraz bardziej uciążliwe.

18 IX 2018 r. – WTOREK

• 1351 – Księstwo płockie zostało przyłączone przez króla Kazimierza III Wielkiego do Polski.
• 1454 – Wojna trzynastoletnia: zwycięstwo wojsk krzyżackich w bitwie pod Chojnicami.
• 1620 – II wojna polsko-turecka: pod Cecorą wojska polskie w liczbie około 8,5 tysiąca żołnierzy dowodzonych przez hetmana wielkiego koronnego Stanisława Żółkiewskiego rozbiły obóz obronny, szykując się do starcia ze ścigającą ich 40-tys. armią turecko-tatarską.
• 1703 – III wojna północna: wojska szwedzkie zdobyły Poznań.
• 1719 – Poświęcono kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gliwicach-Łabędach.
• 1732 – Wydano pierwszy tom pierwszego polskiego zbioru prawa stanowionego Volumina Legum.
• 1773 – Delegacja Sejmu Rozbiorowego podpisała traktaty podziałowe z przedstawicielami trzech mocarstw.
• 1794 – Insurekcja kościuszkowska: Rada Najwyższa Narodowa postanowiła zamienić pospolite ruszenie włościan na pobór 1 rekruta z 10 domów i konia jezdnego z 50 domów.
• 1880 – Oddano do użytku drewnianą wieżę widokową na wzgórzu Widok w Raciborzu-Brzeziu.
• 1905 – Nieudana próba wysadzenia rosyjskiego pomnika zdobycia Warszawy.
• 1907 – Uruchomiono elektrownię przy ul. Targowej w Łodzi.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • Kilkuset Żydów zostało zamordowanych przez Niemców w Dynowie na Podkarpaciu.
  • Na wieść o wkroczeniu do Polski Armii Czerwonej w Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo Stanisław Ignacy Witkiewicz.
  • Rozpoczęła się obrona Wilna przed wojskami sowieckimi.
  • W nocy z 17 na 18 września banda Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów zabiła w Sławentynie w woj. tarnopolskim, według różnych źródeł, od 50 do 85 Polaków.
  • Wojska niemieckie wkroczyły do Lublina.
  • W wyniku niemieckiego ostrzału artyleryjskiego spłonął wieżowiec Prudential w Warszawie.
  • Wybuchło antypolskie powstanie w miasteczku Skidel pod Grodnem, zdławione przez przybyłe oddziały wojska polskiego.
  • Zakończyły się bitwy: nad Bzurą, pod Kobryniem i pod Krasnymstawem.
  • Zbrodnia w Śladowie pod Sochaczewem dokonana przez Niemców na 300 osobach, w tym 150 jeńcach wojennych.
• 1942 – Zbiorowe egzekucje Polaków w Płocku (13 ofiar) oraz w pobliskich Bodzanowie (13 ofiar) i Rościszewie (14 ofiar).
• 1943 – Okupujący Gdynię Niemcy uruchomili w mieście działającą do dziś komunikację trolejbusową.